Rehefa niamboho ny Mpanjakavavy Ranavalona I dia nalalaka ny fivavahana kristiana, nitsahatra ny fanenjehana ny mpino kristiana, nanomboka niverina indray ny misionera Anglisy.

Radama II (1861-1863) sy Rasoherina (1863-1868) no nanjaka taorian’ny Ranavalona reniny, marihina fa nalalaka ny fivavahana tamin’ireo mpanjaka roa nifanesy ireo, fa tsy mbola nanan-kevitra hampanangana fiangonana teo Anatirova akory izy ireo. Ny mpanjaka Ranavalona II (1868-1883) no nanapa-kevitra fa hajoro ao an-dRova ny fiangonana.

NY FANANGANANA NY FIANGONANA: Rehefa niamboho ny Mpanjakavavy Rasoherina ny 02 Jolay 1868, dia Ramona, no nisolo aza, ary Ranavalona II no anarana nisalorany, vadin’ny Praiministra Rainilaiarivony avy hatrany izy. Ny Mpanjakavavy Ranavalona II dia resy lahatra tamin’ny fivavahana kristiana, ary nanambara fa ny herin’Andriamanitra no itokiany eo amin’ny fitantanana ny fanjakany. Natao ny fanambadian’ny Mpanjakavavy sy ny Praiministra ny 19 Febroary 1869 ary ny afak’ampitson’io, ny 21 Febroary 1869, dia nanaiky natao batisa izy ireo. Ny 06 Jona 1869 no nandraisana azy ireo ho mpandray ny fanasan’ny Tompo. Ny 20 Jolay 1869 no nalatsaka ny vato fehizoron’ny fiangonana tao Anatirova.

MARO NO TSY NANKASITRAKA:

Toy izao no karazana fanehoan-kevitra nivoaka tao:

- Hifamatopatotra amin’io fiangonana io ny raharaham-piangonana sy ny raharaham-panjakana;

- Maty hasina ny fasana Fitomiandalan’ny Mpanjaka eo Atsimo Atsinanan’ny faritry ny tananan-dRova, mitahiry ny hasin’ny fiandrianan’ny mpanjaka nifandimby;

- Nahoana no tsy mba lapa no antsangany eny avara-pasana toy izay nataon’ny Mpanjaka teo alohany, fa trano “Vato fady amin’ny sampin-drazana” sady hanalokaloka ny Fitomiandalana;

- Andrianampoinimerina nanangana an’I Mahitsielafanjaka teo Atsinanan’ny fasana, Radama I nanao tranovola kely teny an-jorony atsimon’ny tananan-dRova, Ranavalona I nanao an’ny Manjakamiadana teo andrefam-pasana tamin’ny 1841.

Radama II sy Rasoherina vadiny nanaovan-dRanavalona reniny tamin’ny 1846 ny tranovola lehibe teo Avaratry ny Fitomiandalana, ary eo Atsimon’ny fasan-dRadama rainy, ka nahoana Ranavalona II no tsy mba nanao ny azy atsy Avaratra na Atsinanan’ny tranomasina fa eo Astimon’i Besakana sy ny tranomasina ?

- Resy marina Rainiharo sy Ranavalona I fa tafaka-drova ity ny tranovato hivavahana amin’ny “razam-bazaha”, fonosina vato i Fitomiandalana;

- Mba te hampiseho ny fanjakana ho tena “civilise” eo imaso’izao tontolo izao Rainilaiarivony ka tsy miraharaha fomban-drazana intsony izy fa ny azy dia fahefana ihany. Misetra ny vitan-dratsy manorin-trano eo Atsimo andrefana.

- Maninona raha mitohy mivavaka fotsiny amin’ny efitra afovoan’i Mahatsara ny Mpanjaka sy ny Praiministra ary ireo mpanaraka azy.?

- Raha tena te hiangona ve izy ireo tsy hankeny amin’ny traovato efa vita ho tsangambaton’ny maritiora, fa angaha matahotra hovonoina ety an-dalana izy no manangana tranovato ho azy eo an-dRova?

- Raha te hanao asa soa izy ireo nahoana no tsy ny vola fotsiny omeny?  

HOY IREO NANKASITRAKA

- Aiza kosa ary no hahafahan’ny Fanjakana manaraka ny asan’ny Misiona vahiny sy miara miasa raha tsy manana izay tena fiangonany ny Mpanjaka?

- Raha mba te hanao asa soa sy te ho fanoitra lehibe hampandrosoana ny fiainana ara-tsaina ny Mpanjaka, dia aiza no hanaovany izany raha tsy manana izay tena azy izy?

- Ny Mpanjaka ve hilatsaka ho mambra hitovy saranga eny Ambatonakanga na Ampahibe na hiara-mitantana amin’ny misionera ny vola avy any an-tanidrazan’izy ireny?

- Lahatr’Andriamanitra izao fa tian’ny mpanjaka hafainganina ny famonjena ny Malagasy mikasika ny fivoaran’ny fomba fiainana sy fahalalana.

NY NITOKANANA NY FIANGONANA: Taoarian’ny nandatsahana ny vato fehizoron’ny fiangonana tao Anatirova dia roso ny asa, naharitra ela vao vita ny fanorenana satria, herim-po sy fanomezana miampy asam-panompoana no nenti-nanangana azy, fa tsy mba asa nokaramaina toy ny nanaovana ireo trano efatra fahatsiarovana ireo maritiora. Vita ny trano ny 08 Aprily 1880. Ny 22 Aprily 1880 no andro voafidy hitokanana azy. Lanonan-dehibe ny fitokanana satria nahitana mpitsoka mozika 56 lahy miakanjo ambony mena sy pataloha mainty ary misamboady manga, nahatratra 99 lahy sy vavy ireo mpihira, ary hita tao avokoa ireo manamboninahitra sy tandapa nanotrona ny Mpanjakavavy Ranavalona II sy ny Praiministra Rainilaiarivony narahin’ireo misionera. Tamin’io fitokanana makotroka io dia ny ngeza avokoa no nitana ny raharaha. Ravoninahitriniarivo no namaky ny fihirana rehetra, Rainizafimanga izay folo voninahitra no nitarika ny hira ary Mr POOL izay tompo-marika tamin’ny fanaovana ny trano sady mpahay mozika no nitendry ny orga. Teo ihany  ny haingo sy ny loko ary ny kabary nentina nandravaka ny lanonana fa ny “afahana mitory ny haja amam-boninahitry ny firenena dia ny mozika sy ny hira ihany” Fiheverana nanan-toerana lehibe tao Anatirova izany. Telo taona taorian’ny nitokanana ny fiangonana Anatirova no niamboho ny mpanjakavavy Ranavalona II (12 Jolay 1883).

NY NIAFARAN’NY FIANGONANA ANATIROVA: Rehefa niamboho ny Mpanjaka Ranavalona II dia Razafindrahety izay nitondra ny anarana Ranavalona III no nandray ny fanjakana, mbola nanambady ny Praiministra Rainilaiarivony ihany ny mpanjaka. Nitohy hatrany ny fivavahana tao amin’ny fiangonana Anatirova. Rehefa tonga ny fanjanahan-tany, dia maro ireo fanapahan-kevitra noraisin’ny fitondrana frantsay toy ny fanesorana ny Masina Andrianampoinimerina sy Ranavalona I teny Ambohimanga ary nampidirina tetsy amin’ny tranomasina Anatirova, nalaina teny Ilafy ihany koa ny Masina Radama II ary nakarina koa tetsy Anatirova, ary ny fiangonana izay nahiana ho nanalokaloka ny fitomiandalana dia tsy nohetsehana fa ilay  Fitomiandalana teo amin’ny Asorotany (atsimo atsinanana) no nafindra eny amin’ny Alahamadin-tany (avaratra atsinanana). Nandritra ny Repoblika voalohany dia tao amin’ny fiangonana Anatirova no notontosaina matetika ny fotoam-pivavahana ho fangataham-pitahiana ho an’ny tanindrazana rehefa fetim-pirenena (26jona). Tamin’ny 06 Novambra 1995, nahamay ny Rova, dia efa simba tanteraka ka nila fanamboarana ny trano fiangonana. Taorian’ny fahamaizana dia anisan’ireo trano narenina mialoha ny trano fiangonana ary tamin’ny fanamarihana ny fahafolo taona nahamay ny Rova dia tao amin’ny fiangonana Anatirova no natao ny fotoam-pivavahana iraisam-pinoana ho fangataham-pitahiana ny fanarenana ny Sabotsy 05 Novambra 2005.  

Nanovozan-kevitra : RATANY nosoratan’i Lucien EM RANDRIANARIVELO